انرژي نقشي برجسته در توسعه اقتصادي-اجتماعي كشورهاي مختلف دارد. لذا مديريت و بهينهسازي فرایند مصرف و توليد انرژي يكي از اصليترين راهبردهاي تضمين امنيت انرژي است كه از سوي سياستگذارن و تصميمگيران كشورهاي مختلف اتخاذ ميشود.
در حال حاضر در بسیاری از کشورها، راهکارهای افزایش کارایی انرژی بهعنوان یکی از منابع تأمین انرژی محسوب میشود. به عنوان نمونه، گرچه سرانه مصرف انرژي كشورهاي عضو اتحاديه اروپا در حدفاصل سالهاي 2000 تا 2020 ثابت و حتي روندي كاهشي داشته است، توليد ناخالص داخلي اين كشورها به صورت پیوسته رشد کرده است، به طوریکه در این مدت شدت مصرف انرژی این کشورها حدود 28 درصد کاهش یافته است.
با اين وجود، كشورهاي در حال توسعه و بهويژه توليدكنندگان نفت و گاز، معمولاً در اتخاذ و پيادهسازي طرحهاي مناسب بهينهسازي انرژي ناموفق بودهاند. جمهوري اسلامي ايران يكي از غنيترين كشورها در حوزه نفت و گاز محسوب ميشود. ايران با در اختيار داشتن حدود 9 درصد از ذخاير نفت جهان چهارمين كشور بزرگ جهان در حوزه نفت و با در اختيار داشتن بيش از 33 تریلیون مترمکعب ( معادل حدود 16 درصد از منابع گازي جهان)، پس از روسيه، دومين كشور بزرگ گازي دنيا محسوب ميشود. از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران با تولید بیش از 270 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در سال، سومین تولیدکنندۀ بزرگ گاز طبیعی پس از آمریکا و روسیه است. با این وجود، به دلیل مصرف غیربهینه انرژی، ایران در آستانه مواجهه با خطر ناترازی عرضه و تقاضای انرژی قرار دارد. این موضوع به صورت کاملاً محسوس در 4 ماه سرد سال و همزمان با افزایش بیرویۀ مصرف گاز طبیعی برای گرمایش قابل مشاهده است. باتوجه به اینکه ایران یک کشور در حال توسعه بوده و تقاضای انرژی آن به منظور افزایش رشد و توسعه در سالهای آینده روندی افزایشی خواهد داشت، عدم برنامهریزی جهت اجرای طرحهای بهینهسازی مصرف و تولید انرژی، چالشهایی جدی را از منظر امنیت عرضه انرژی متوجه سیاستگذاران و تصمیمگیران جمهوری اسلامی خواهد کرد.
در ایران گرچه در سیاستهای کلی و قوانین (قانون اصلاح الگوی مصرف، ماده 12 قانون رفع موانع تولید رقابتپذیر و ارتقا نظام مالی کشور) موضوع بهینهسازی مصرف و تولید انرژی مورد تأکید قرار گرفته است، هدررفت انرژی هم در زنجیرۀ تولید، انتقال و توزیع و هم در زنجیرۀ مصرفکنندۀ نهایی در سطوح هشداردهندهای قرار دارد. مطابق آمار ترازنامۀ هیدروکربوری ایران، در سال 1398، بیش از 700 میلیون بشکه معادل نفت انرژی، تنها در زنجیرۀ تولید، انتقال و توزیع انرژی هدررفته است. این میزان معادل بیش از 23 درصد از کل تولید انرژی ایران در این سال است. بخش عمدهای از این هدررفت انرژی به حجم عظیم گازهای فلر، هدررفت انرژی در پالایشگاههای نفت و گاز ، تلفات موجود در خطوط انتقال گاز طبیعی، راندمان پایین نیروگاههای کشور و تلفات خطوط انتقال و توزیع برق مربوط است.
از سوی دیگر طبق بررسیهای صورت گرفته، پتانسیلی در حدود 500 میلیون بشکه معادل نفت انرژی نیز در بخشهای مختلف اقتصادی ایران (خانگی و تجاری، صنعت و حمل و نقل) جهت صرفهجویی انرژی (از طریق ارتقا تجهیزات، توسعۀ حمل و نقل ریلی و ...) وجود دارد.
در همین راستا، جهت اشتغالزایی و توسعۀ دانشبنیان صنعت نفت و گاز کشور و بهبود بهینهسازی مصرف و تولید انرژی در ایران رستههای زیر جهت اعطای تسهیلات به پروژههای مربوط به بهینهسازی تولید و مصرف انرژی ذیل بند الف تبصره 18 قانون بودجه سال 1401 کشور ایجاد شدهاند:
- بهینهسازی مصرف انرژی
- فلرینگ و بازیابی گازهای همراه نفت
طبق برآوردهای آژانس بینالمللی انرژی در سال 2022، میزان سرمایهگذاری در حوزۀ بهینهسازی و کارایی انرژی با افزایش 16 درصدی نسبت به سال 2021 به 560 میلیارد دلار (بیش از 23 درصد از کل سرمایهگذاری انجامشده در حوزۀ انرژی) رسید. این در حالی که بهنیهسازی انرژی سهم بسیار ناچیزی را در سبد سرمایهگذاری انرژی کشور دارا میباشد. مطابق آمار، تا انتهای فرودین 1399، تنها 0.3 درصد از سرمایهگذاریهای مصوب مادۀ 12 قانون رفع موانع تولید رقابتپذیر محقق شده است، که نشان از عدم توجه جدی موضوع بهینهسازی تولید و مصرف انرژی در کشور دارد. با اعطای تسهیلات ذیل بند الف تبصرۀ 18 قانون بودجۀ سال 1401 کشور، تلاش شده است تا از افزایش سهم بهینهسازی تولید و مصرف انرژی در سبد سرمایهگذاری انرژی کشور حمایت شود.
